نشریه گیاهان دانه روغنی
سال دوم شماره 1 (بهار و تابستان 1399)

توسعه کشت کلزا در خودکفایی و افزایش تولید دانه های روغنی در کشور نقش مهمی دارد. در موضوع سازگاری، ارقام جدید زراعی اصلاح شده از نظر عملکرد و سایر صفات زراعی بایستی در شرایط زارع برتری نسبی در مقایسه با ارقام رایج داشته باشند. لذا به منظور مقایسه عملکرد یک لاین امیدبخش جدید کلزای بهاره SRL-93-12 با رقم شاهد دلگان، طرحی در شرایط زارعین منطقه مغان در سال زراعی 98-1397 اجرا گردید. نتایج این بررسی در مزرعه اصلان دوز نشان داد متوسط تعداد خورجین در لاین SRL-93-12 و دلگان به ترتیب 281 و 220 خورجین در بوته و در مزرعه پارس آباد این مقادیر برای لاین SRL-93-12 و شاهد دلگان به ترتیب 92 و 81 عدد بوده است. میزان عملکرد دانه در مزرعه اصلان دوز لاین SRL-93-12 2783 کیلوگرم در هکتار و رقم دلگان 2089 کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. در مزرعه پارس آباد لاین SRL-93-12 با عملکرد 2392 کیلوگرم در هکتار نسبت به شاهد دلگان با 1932 کیلوگرم در هکتار برتری معنی داری داشت. در مجموع لاین امیدبخش SRL-93-12 با دارا بودن خصوصیات مطلوب عملکردی می تواند گام مهمی در بالابردن کمیت کلزای تولیدی در منطقه مغان و به تبع آن رغبت کشاورزان منطقه و افزایش درآمد اقتصادی برای آنان باشد.

تامین فسفر مورد نیاز گیاهان از دو روش استفاده از کودهای شیمیایی و بیولوژیک امکان پذیر است. مقدار زیادی از فسفر موجود در کودهای شیمیایی بعد از ورود به خاک نامحلول شده و از دسترس گیاهان خارج می شود. ریزجاندارانی به نام اکسیدکننده های گوگرد شکل نامحلول فسفر خاک را به شکل محلول تبدیل می کنند. به منظور بررسی تاثیر گوگرد و مایه تلقیح باکتری تیوباسیلوس بر کاهش pH و افزایش قابلیت جذب فسفر آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 تیمار شامل 5 سطح گوگرد عنصری (200، 400، 600، 800، 1000 kg/ha) و سه سطح تیوباسیلوس (بدون مایه تلقیح، 5 و 10 گرم مایه تلقیح، با جمعیت 107 باکتری در گرم مایه تلقیح) با سه تکرار به اجرا درآمد. نتایج تحلیل واریانس نشان داد که اثر کلیه منابع تغییرات بر قابلیت جذب فسفر و کاهش pH در سطح 1% معنی‎دار بود. متوسط فسفر قابل جذب در تیمارهای بدون تلقیح 21 میلی گرم بر کیلوگرم بوده در حالی‎که این مقدار در تیمارهای تلقیح شده 48/26 میلی‎گرم بر کیلوگرم بود. اثر متقابل گوگرد و باکتری 165% فسفر قابل جذب را افزایش داد و pH خاک در مقایسه با خاک کشت نشده 05/1 واحد کاهش یافت. افزایش جذب فسفر توسط گیاه هم معنی دار بود، وزن خشک گیاه نیز افزایش یافت ولی از نظر آماری معنی‎دار نبود.

در سال های اخیر، خسارت پرندگان به کلزا، مورد توجه اکثر کشاورزان کلزا کار استان گلستان قرار گرفته و آن را یکی از عوامل بازدارنده گسترش سطح زیر کشت کلزا تبدیل کرده است. یکی از روش های متداول در کنترل پرندگان استفاده از روش های فیزیکی می باشد، بنابراین در این پژوهش به ارزیابی روش های فیزیکی کم هزینه برای کنترل پرندگان پرداخته شده است. به این منظور از پنج تیمار نوار اسپانیایی، نوار سفید رنگ پلاستیکی، کسیه های نایلونی شیری رنگ، یونیت های سفید رنگ متصل به نخ بنایی و لوله نایلونی آبیاری به همراه شاهد استفاده شد و در بازه زمانی هفت روز از آغاز آزمایش تا یک ماه با مراجعه به مزارع نمونه برداری ها انجام شده و تجزیه واریانس و مقایسه میانگین تیمارها براساس آزمون چند دامنه ای دانکن و توکی و با استفاده از رویه Glm انجام شد. نتایج نشان داد که تمامی تیمارها در همه زمان ها نسبت به شاهد اختلاف معنی دار داشتند و توانستند خسارت ناشی از پرندگان را کاهش دهند. استفاده از کیسه پلاستیکی شیری رنگ و نوار اسپانیایی به ترتیب با میانگین 825/0± 99/12و 25/1±80/16 درصد بوته های آلوده به طور معنی داری نسبت به سایر تیمارها و شاهد (75/2±52/39) کاهش خسارت پرندگان را به همراه داشت.

پذیرفتن شیوه های جدید آبیاری و استفاده از مدیریت های مناسب نظیر کم‎آبیاری از جمله راه هایی است که باعث بهره وری آب می گردد. در این طرح مقادیر مختلف آب آبیاری (50، 75 و 100 درصد نیاز آبی) در دو رقم سویا (سپیده و کتول) با استفاده از سیستم آبیاری قطره ای نواری (تیپ) و آبیاری شیاری از نظر عملکرد و بهره‎وری آب با دو رقم سویا در دو سال زراعی (85 و 86) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان مورد مقایسه قرار گرفت. مقایسه سیستم های آبیاری و کم‎آبیاری های اعمال شده از نظر عملکرد نشان داد آبیاری شیاری با رژیم 100درصد نیاز آبی عملکرد بیشتری (2945 کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با آبیاری قطره ای تحت همین رژیم آبیاری داشت. بهره وری آب دو سیستم تحت رژیم های مختلف آبیاری نشان داد که سیستم آبیاری قطره ای نواری (تیپ) با رژیم 50 درصد نیاز آبی (09/1 کیلوگرم بر متر مکعب) بیشترین و سیستم آبیاری شیاری با رژیم 100 درصد نیاز آبی (5/0 کیلوگرم بر متر مکعب) کمترین مقدار را دارا بودند. علی رغم اینکه ژنوتیپ های سویا در بسیاری از صفات رویشی اندازه گیری شده واکنش‎های متفاوتی از خود نشان دادند ولی نسبت به تنش خشکی تحمل خوبی دارند. بهره‎وری آب در ارقام کتول و سپیده به ترتیب برابر 12/1 و 76/0 کیلوگرم بر متر مکعب به دست آمد و نشان‎دهنده این است که رقم کتول از مقدر مشخصی از آب برای تولید، استفاده بهتری کرده است.

در کشاورزی نوین، استفاده از محرک های رشد گیاه، یکی از راهکارهای افزایش عملکرد گیاهان راهبردی از جمله کلزا بوده و می تواند اثرات منفی تنش محیطی از جمله خشکی را کاهش دهد. در این راستا، به منظور مقایسه اثرات محرک های رشد بر عملکرد کلزا رقم دلگان در شرایط نرمال و تنش خشکی، آزمایشی در سال زراعی 98-1397 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی مغان انجام شد. در این آزمایش، در دو شرایط رطوبتی، اثربخشی شش تیمار شاهد، آمینواسید، اسیدهیومیک، اسیدفولویک، عصاره جلبک دریایی و مصرف تلفیقی تیمارهای دوم، سوم و پنجم بر عملکرد کلزا مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که در شرایط آبیاری کامل و بدون تنش، با مصرف محرک های رشد، می توان عملکرد کلزا را 5/10، 7/7، 5، 5 و 4 درصد به ترتیب با کاربرد مصرف تلفیقی، هیومیک اسید، عصاره جلبک دریایی، فولویک‏اسید و آمینواسید افزایش داد. در شرایط تنش رطوبتی نیز، عملکرد کلزا در حد 7/9، 5/6، 8/4، 6/3 و 4/3 درصد، به ترتیب با کاربرد مصرف تلفیقی، آمینواسید، عصاره جلبک دریایی، فولویک اسید و هیومیک اسید قابل افزایش می باشد. به طورکلی، با توجه به نتایج به دست آمده، توصیه می شود در شرایط تنش خشکی به منظور کاهش اثرات تنش و در شرایط نرمال به منظور تغذیه بهینه کلزا، محلول پاشی محرک های رشد آمینواسید، اسیدفولویک و عصاره جلبک دریایی در دو مرحله رشدی (خروج از رزت و شروع گلدهی) و اسیدهیومیک به شکل کود آبیاری در دو مرحله (آبیاری دوم و خروج از رزت) مصرف گردد.

به منظور ارزیابی عملکرد و برخی خصوصیات زراعی ارقام مختلف پنبه در کشت دوم بعد از کلزا تحت تاثیر آرایش های مختلف کاشت، مطالعه ای در قالب آزمایش اسپلیت، اسپلیت پلات با سه عامل و در چهار تکرار اجرا شد که در آن رقم (خورشید، لطیف و گلستان)، فاصله بین ردیف های کاشت (50، 60 و 70 سانتی متر) و فاصله بین بوته ها روی ردیف (10 و 20 سانتی متر) به ترتیب فاکتورهای اصلی ، فرعی و فرعی- فرعی را تشکیل دادند. نتایج نشان داد که عملکرد کل وش و زودرسی تحت تاثیر رقم قرار نگرفت اما با افزایش فاصله بین و روی ردیف از تعداد قوزه در مترمربع، عملکرد کل وش و زودرسی کاسته و بر تعداد شاخه رویا، تعداد قوزه در بوته و ارتفاع بوته به طور معنی داری افزوده شد (p <%5). در بین آرایش های کاشت، بالاترین عملکرد کل وش با 2803 کیلوگرم در هکتار در فواصل بین و روی ردیف 50 × 10 سانتی متر بدست آمد و با کاهش تراکم گیاهی از عملکرد کاسته شد. همچنین با افزایش تعداد قوزه در مترمربع بر عملکرد کل وش ارقام پنبه افزوده گردید. با تکیه به یافته های حاضر می توان جهت حصول به حداکثر عملکرد کل وش در کشت دوم پس از کلزا، رقم گلستان با آرایش کشت بین ردیف 50 سانتی متر و روی ردیف 10 سانتی متر توصیه نمود.

در این تحقیق برآورد نیاز آبی سویا در استان مازندران مدنظر قرار گرفت. برای این منظور پایگاه داده جامعی از داده های هواشناسی و اطلاعات گیاهی ایجاد گردید . نیاز آبی به روش دومرحله ای فایو بدست آمد. تبخیر تعرق مرجعبه روش فایو-پنمن-مانتیث و با استفاده از نرم افزار کراپ وات 8 محاسبه شد. سپس با توجه به دوره رشد سویا و مقدار ضرایب گیاهی آن در مراحل مختلف رشد، نیاز آبی سویا برای دو حالت کشت بهاره و تابستانه در دوره های 10 روزه محاسبه شد. از نظر مکانی نتایج نشان داد که میزان نیاز آبی سویا از غرب به شرق استان بیشتر می شود. بیشترین میزان نیاز آبی سویا را شهرهای ساری و نکا دارا بودند که برای کشت بهاره 5689 و 5677 و برای کشت تابستانه 4485 و 4477 مترمکعب در هکتار بود. از نظر زمانی نیز بیشترین میزان نیاز آبی سویا بهاره در ماه مرداد و سویای تابستانه در ماه شهریور رخ داد. نتایج نشان داد که میزان نیاز آبی محاسبه شده سویا در این تحقیق با مقادیر ارایه شده در سند ملی (NETWAT) و کتاب مرجع "برآورد آب موردنیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور" 5 الی 59 درصد اختلاف داشته است. از آنجایی که مقادیر نیاز آبی این تحقیق با داده های جدیدتر بدست آمد، نتایج این تحقیق در برنامه ریزی آبیاری سویا پیشنهاد می شود. همچنین در صورت انجام آبیاری تکمیلی برای سویای بهاره مقدار نیاز آبی در مرحله گل دهی 380 الی 480 و در مرحله دانه دهی 404 الی 498 متر مکعب در هکتار می باشد.